İkilem

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden birkaç gün sonraydı. Rus haber ajansı TASS, ABD'li bir kadın basketbolcunun Şeremetyevo Havaalanı'ndaki bir güvenlik noktasında kontrol edilen bagajında, gümrük memurlarının esrar yağı içeren 'vape' (elektronik sigara) kartuşları bulduğuna ilişkin bir haber yayımladı. Çok geçmemişti ki haberdeki basketbolcunun WNBA'de yedi kez All-Star seçilen, iki olimpiyat altını sahibi Brittney Griner olduğu anlaşıldı. Rusya'nın Ukrayna işgali nedeniyle ABD ile ilişkilerinin gerildiği bir dönemde bu gelişmenin yaşanması, söz konusu olayın siyasi durumla ilişkili olup olmadığına dair soruların sorulmasına imkân tanımıştı.

Rusya'nın Ekaterinburg takımında forma giyen Brittney Griner, FIBA Dünya Kupası elemeleri için lige ara verilmesiyle ülkesine gitmiş, ardından 17 Şubat'ta Rusya'ya dönerken havaalanında tutuklanmıştı. Griner suçlu bulunursa on yıla kadar hapis cezasıyla karşı karşıya kalabilir. Davanın 19 Mayıs'ta görülmeye başlanacağı söyleniyor. Rusya'da katı uyuşturucu yasaları, agresif bir şekilde uygulanmakta. Bu durum, birçokları tarafından Griner'ın yargıç önüne çıkması halinde beraat etme ihtimalinin düşük olduğu anlamına geliyor.

Öte yandan Griner'ın davasıyla ilgili ayrıntılar sır olarak kalmaya devam ediyor. Savcılar çok az net bilgi sunarken, Griner'ın hukuk ekibiyse dava hakkında konuşmayı reddediyor. Var olan konjonktürde, ABD'li yıldızın Rusya için değerli bir pazarlık kozu ve 'yüksek profilli bir rehine' olarak görülüp görülmediği sorusu soruluyor. ABD'lilere göre basketbolcu o statüde. Ama ilginçtir davanın önem seviyesi yüksek olsa da söz konusu tutuklama, bugüne dek Rus basınında fazla öne çıkartılmadı.

ABD hükümeti, Griner davası gibi konularda vatandaşlarına avukat tutmak dışında herhangi bir yardımda bulunamıyor. Öte yandan davanın 19 Mayıs'ta görülmeye başlanacağına dair kesin bir bilgi yok. Müfettişlerin daha fazla delil toplamak, dava dosyasını hazırlamak ve Griner'a karşı resmen suçlamada bulunmak için daha fazla zaman talep etme hakları var. Bu durum, sürecin daha da uzaması anlamına gelecek. Uzmanlara göre bu gecikme, Rus hukuk sistemindeki aşırı yükten kaynaklanıyor ve diğer benzer davalarla tutarlı bir şekilde ilerliyor.

Brittney Griner davası çok hassas bir dönemde ve konjonktürde yaşandığı için ABD'de herhangi bir protesto ya da kampanya düzenlenmedi. Bu tutum; davayı siyasileştirebilecek, Griner'ın bir mahkûm olarak değerini artırabilecek ve güvenliğini tehlikeye atabilecek bir söylemden kaçınma stratejisinin bir parçası olarak değerlendiriliyor.

Tümevarım

2000'li yılların ortasından itibaren WNBA'de forma giyen basketbolcular için denizaşırı ülkelerde oynamak, mali açıdan büyük bir kazanç anlamına geliyor. Oyuncular, WNBA'deki mütevazı gelirlerini desteklemek için başta Rusya, Avustralya, Çin ve Türkiye olmak üzere denizaşırı ülkelerden gelen teklifleri kabul ediyorlar. Öte yandan yaşanan tutuklama olayı her ne kadar 2014'ten bu yana Ekaterinburg forması giyen Brittney Griner özelinde olsa da ABD'li kadın basketbolcuların ülke dışında forma giyme konusunda daha muhafazakâr olmasına yol açabilir.

WNBA'deki bir oyuncu için en düşük yıllık maaş 60 bin 471 dolarken, en yüksek maaş ise 228 bin 94 dolar. Buna karşın Ekaterinburg, Dinamo Kursk, Nadezhda Orenburg gibi Rus kulüpleri, ABD'li oyuncular için çekici teklifler ve sözleşmeler sunabiliyor. Ekaterinburg, Brittney Griner'a sezon başına 1 milyon, bir diğer WNBA oyuncusu Breanna Stewart'a ise 1 milyon 500 bin dolar ödüyor. Bu, WNBA'de neredeyse beş sezonda kazanılabilecek bir meblağ.

Kalmanovich Etkisi

ABD'li yıldızların Rusya'yı tercih etmesinin önünü açan isim, Shabtai Kalmanovich. Genç yaşta İsrail'e göç eden Litvanya doğumlu Kalmanovich, 17 yıl boyunca KGB adına ajanlık yaptığı anlaşılınca hapse atılır. Sovyetler Birliği'ne döndüğünde ise yeni bir hayata başlar. Yüksek profilli, başarılı bir işinsanı olan Kalmanovich, basketbola yatırım yapar. Zalgiris Kaunas'ın yanı sıra ZBK Spartak Moskova ve Ekaterinburg Kadın Basketbol Kulüpleri'nin sahibi olur. ZBK Spartak Moskova, 2006-07 sezonundan 2009-10 sezonunun sonuna kadar üst üste dört sezon Euroleague şampiyonluğu elde eder. Kalmanovich, 2 Kasım 2009 tarihinde Moskova'da arabasında uğradığı silahlı saldırı sonucunda hayatını kaybeder. Bu olayla birlikte belki de ZBK Spartak Moskova'nın olası yeni Euroleague şampiyonlukları bir hayal olarak kalır.

Shabtai Kalmanovich'in Rus kadın basketboluna yaptığı yatırım, yüksek profilli ABD'li kadın oyuncuların Rus basketboluyla tanışmasını sağladı. Rus basketbolundaki bu değişimin tanıklarından biri DeLisha Milton-Jones. Rusya'da forma giyen ilk WNBA patentli oyunculardan biri olan Milton-Jones, Ekaterinburg'un ilk Euroleague şampiyonluğunda da önemli bir role sahipti. Milton-Jones'a göre Rusya'daki WNBA oyuncularının yaşam standardı Kalmanovich ile değişti. Oyuncuları şımartan Rus işinsanı, onlara beş yıldızlı bir hayat sundu. Hafta sonu oyuncuları özel uçakla Fransa'ya alışverişe gönderen Kalmanovich, alışveriş için onlara binlerce dolar verirdi. Paranın kaynağını bilmeyen oyuncular için, bunun pek de bir önemi yoktu.

O dönem ZBK Spartak Moskova'da oynayan Sue Bird ve Diana Taurasi, Kalmanovich'in sağladığı lüks yaşam ve konfor alanının eşliğinde Rusya'da yıllarca basketbol oynadı. Bird o dönemi, "Her şey tam anlamıyla birinci sınıftı. Paris'e gidiyorduk. En iyi otellerde kalıyorduk" sözleriyle anlatıyor. Diana Taurasi de Rusya'ya sadece para kazanmak için gittiklerini söylüyor.

Rusya'da Yaşam

Shabtai Kalmanovich ile birlikte WNBA oyuncularına Rusya'da sağlanan konforlu hayat yıllardır sürüyor. Rus takımları oyuncuların hayatlarını konforlu hale getirmek için bütün imkânlarını kullanmaktan çekinmiyor. ABD'li oyunculara maç arası dönemlerde daha fazla izin veriliyor. Böylece oyuncular, evlerine gitme şansı elde ediyor. Bir sezonluk Dinamo Kursk tecrübesinin ardından iki sezondur Ekaterinburg forması giyen Breanna Stewart, Rusya'daki deneyiminden mutlu olan oyunculardan bir tanesi. O da Rus kulüplerinin oyuncularla çok fazla ilgilendiğinin altını çiziyor.

Ancak bununla birlikte oyuncuların Rusya'daki günlük hayatı çok renkli değil. Nadezhda Orenburg forması giyen Natisha Hiedeman, gittiği tek mekânın süpermarket olduğunu belirtiyor. Oyuncular, spor salonu ve ev yaşamından ibaret izole bir hayat sürüyor. Tabii teknoloji, oyuncuların evde geçirdikleri sürede onlara fazlasıyla yardımcı oluyor. 20 yıl öncesini tecrübe eden DeLisha Milton-Jones, eskiden telefon açmak için sigara dükkânlarına gitmek zorunda kaldıklarını ifade ediyor. Evlerine telefon açabilmek için kazı kazan kartı almak zorunda olduklarını ve konuşmak için 25 dakika zamanları olduğunu belirtiyor.

Kelebek Etkisi

Peki Brittney Griner'ın başına gelenler WNBA oyuncularını yurtdışına gitme konusunda endişelendirir mi? Söz konusu gözaltı, bir kelebek etkisi yaratır mı?

Birkaç yıldız oyuncunun güvenlik konusunda endişeler yaşamasına karşın, WNBA'de forma giyen oyuncular yurtdışında kariyerlerini sürdürmeye devam edecek. Griner'ın yaşadıklarının oyuncuları caydırmaya yeterli olmayacağına inanılıyor. Bunlarla birlikte şu söylenebilir ki oyuncular için kişisel güvenlik ile finansal çekicilik ikilemi yaşanacak. Ancak her halükârda, her takımda birden fazla ABD'li oyuncunun olması, yurtdışındaki WNBA oyuncularını rahatlatıyor.

Breanna Stewart, yaşananların denizaşırı ülkelerde bir tür bilinmezlik olduğunu söylüyor. Ayrıca oyuncuların çoğu, Griner'ın başına gelenlerin herhangi bir oyuncunun başına da gelebileceğine inanıyor. Bazıları ise Griner'ın durumu çözülene kadar Rusya'da oynamayı düşünmüyor.

Griner olayının ardından Associated Press, Rusya'da forma giyen ya da giymiş oyuncularla görüştü. Basketbolcular, şu ana dek Griner'ın durumunda hiç bulunmadıklarını söylüyordu. Çoğu için en büyük sorun yine izole yaşam ve dolayısıyla yaşanan can sıkıntısı. Evet, Rusya'da oynamanın oyuncular için tek cazibesi hâlâ işin finansal yönüyle açıklanabilmekteydi.

WNBA Ne Diyor, Ne Yapıyor?

WNBA, oyuncuların kariyerlerini yurtdışında sürdürmesinden rahatsız. Geçen iki ayda yaşananlar WNBA'in elini güçlendireceğine benziyor. Ligin başkanı Cathy Engelbert'e göre oyuncular, Avrupa'ya gitmeyip kış aylarında ABD'de kalırlarsa pazarlama fırsatları ve primlerle birlikte 500 bin dolar kazanabilir. WNBA'de iki yıl önce imzalanan toplu iş sözleşmesiyle 12 takım ve lig yönetimi, sezon dışında minimum 1 milyon 600 bin dolar harcamayı taahhüt etti. Anlaşmayla oyunculara ikinci bir maaş olanağı sunuldu. Bunun denizaşırı ülkelere seyahat etmek yerine elde edilen kârlı bir olanak olduğu ifade ediliyor. Buna karşın sözleşmeyi sadece üç oyuncu imzaladı. Diğer oyuncular ise daha az kazançlı olan sözleşmeyi tercih etti. Yıldız oyuncular, kaydedilen aşamayı olumlu bulmalarına karşı bunun yeterli olduğu görüşünde değiller. WNBA yönetimi ise kolay kolay vazgeçmeyecek gibi duruyor. Oyuncuların yurtdışında oynamalarını engellemeyi amaçlayan bir politika hayata geçiriliyor. Lig, 2024 sezonundan itibaren oyuncuları, yurtdışındaki taahhütlerinden dolayı, WNBA takımlarıyla taahhütler lehine zaman kaybetmekten caydırmak için mali cezaları ve oynamama cezalarını devreye sokacak. Takımların sezon öncesi hazırlık kamplarına zamanında gelmeyen ve en az iki yıl WNBA'de forma giymiş oyuncu, kaçırdığı her gün için taban maaşın yüzde biri kadar cezaya çarptırılacak. Ligin başladığı 1 Mayıs tarihinden sonra ABD'ye dönen oyuncular ise sezonu oynamadan geçirecekler.

Rusya ve yurtdışında WNBA'de kazandıklarının iki-üç katı gelir elde eden oyuncular, hayata geçecek bu yeni kurallardan mutlu değil. Dünyanın en iyi liginde rekabet etmek ya da WNBA'de kazanabileceklerinin iki-üç katı gelir elde ederek ailelerinden uzakta, yabancı bir dil ve kültürle, zorlu hava koşullarında yaşayarak basketbol kariyerlerini sürdürmek arasında bir seçim yapmak zorunda kalacaklar.