Satranç Şakaya Gelmez

"Nasıl başlarsa öyle gider" atasözünü hayatımızın her alanında kullanırız. Yeni bir yıla girerken, bir projeye başlarken, yeni bir dostluk kurduğumuzda ve hatta spor yaparken iyi bir başlangıç yapmak her zaman avantajlıdır. Şans faktörünün sıfır olduğu satranç oyunu ise buna en iyi örneği teşkil eder. Başlangıç aşamasında yapılan hamleler oyunun sonunda kaderinizi belirler. Bu nedenledir ki 'açılış' adı verilen bu hamleler üzerine farklı teoriler geliştirilmiş ve haklarında binlerce kitap kaleme alınmıştır.

Kayıtlara geçmiş en eski açılış teorisi, ismini aldığı rahipten dolayı Ruy Lopez Açılışı olarak da bilinen İspanyol Açılışı'dır. Rahip Lopez 1561 yılında yayınladığı Libro del Aljedrez (Satranç Kitabı) kitabında bu açılış hamlelerinin faydalarından ve oynadığı oyunlarda bu hamleleri kullanarak yakaladığı başarılardan bahseder. Günümüzde bile zaman zaman üst düzey satranç partilerinde kullanılan Ruy Lopez, aynı zamanda oyunun güçlü gelenekselliğinin en önemli örneklerinden biridir.

The Oxford Companion to Chess kitabına göre, çeşitli varyantları da dahil edersek günümüzde kabul edilmiş 1000'den fazla açılış teorisi mevcut. Bu teorilerin isimlendirilmesi konusunda ise dört ana yöntem kullanılmakta: Belirli bir açılışı en çok kullanan ve/veya teorize eden oyuncunun adı (Ör: Alekhine Savunması, Philidor savunması, Petroff Savunması, vb.); açılışın ilk defa veya en yoğun olarak kullanıldığı turnuva, bölge veya şehrin adı (Sicilya Savunması, Fransız Savunması, Berlin Savunması vb.); oluşan pozisyon itibarıyla koyulmuş isimler (Dört At Varyantı, İki At Varyantı, vb.) ve son olarak da kişi ve yerden bağımsız enteresan hikâyesi olanlar...

Dördüncü kategoriye giren açılış hamleleri, özellikle sıra dışı isim ve hikâyeleriyle satrançseverleri cezbeder. Bunlar arasında en yaygın olarak kullanılan Dragon Varyantı, ismini Draco takımyıldızından almakta. 1880 yılında aynı zamanda amatör bir gökbilimci olan uluslararası satranç ustası Rus Fedor Duz-Khotimirsky, yaptığı bir açılışın sonunda tahtada taşların oluşturduğu şekli Draco takımyıldızına benzetir ve teori ismini bulur.

İtalyan Usulü Kızartma

Dragon kadar bilinmese de üst düzey satranç partilerinde zaman zaman gördüğümüz bir başka açılış ise Kızarmış Ciğer Saldırısı'dır (Fried Liver Attack). Bu açılışın kökeni tam olarak kestirilemese de ismini, bir ağın içine konmuş ciğeri ateşin üzerinde İtalyan usulü kızartma yöntemi olan 'fegatello' kelimesinden aldığı tahmin edilmekte. Henüz oyun başında beyazın atını feda ederek siyah şahı tahtanın ortasına doğru sürmesi ve onu bir ciğer gibi kızartmaya çalışması sanırım bu ismi açıklamaya yetiyor.

Dragon ve Kızarmış Ciğer açılışlarının yanı sıra ismi daha az duyulmuş ancak hikâyeleri kesinlikle daha az enteresan olmayan açılışlar da mevcut. 1924 yılında New York'ta düzenlenecek bir turnuva öncesi Bronx Hayvanat Bahçesi'ni ziyaret eden ve orada bulunan Orangutan Susan'dan ilham alarak daha önce çok yaygın bir açılış hamlesi olmayan 1.b4'ü kullanan Savielly Tartakower, daha sonra sık sık kullanacağı bu açılışa Orangutan Açılışı ismini verir. Tartakower, turnuva sonrası verdiği röportajda Orangutan Susan'ın ona bu hamleyi yapmasını söylediğini iddia eder!

Hayvanlar âleminden ismini alan bir başka örnek ise Hipopotam Savunması'dır. 1966 Dünya Şampiyonluğu maçında, Boris Spassky Dünya Şampiyonu Tigran Petrossian'dan bu unvanı almaya çalışırken 12. ve 16. partilerde bu açılışı kullanmıştır. Hipopotam açılışının en güzel tarifini ise İsveçli büyükusta Tiger Hillarp Persson yapmış: "Hipopotam suda sakince yatmaktadır. Her zaman olduğu gibi saçma derecede pasif, huzurlu ve uysal bir hayvan görüntüsü vermektedir. Oysa gerçek ancak bu kadar uzak olabilirdi. Yakından bakıldığında hipopotam, tıpkı satranç tahtasındaki pozisyonda da olduğu gibi vahşi bir hayvandır. Karşısına çıkanı ezmeye hazırdır."

Bir örnek de sinema dünyasından gelsin. Enteresan isimli açılışlardan bir diğeri Frankenstein-Dracula Açılışı'dır. 1976'da yazdığı Viyana Oyunu kitabında satranç yazarı Tim Harding, Viyana Oyunu'nun bir varyantı olarak kabul edilen açılışa; içerdiği fedalar, taş değişmeler ve oyuncuları açık ve kanlı bir savaşa sürüklemesinden dolayı bu ismi verir.

Satrançta hikâyeler bitmez ancak enteresan açılışlar dediğimizde Maymun Kıçı Açılışı'nı da unutmamak gerek. 1970'lerde en iyi yıllarını yaşayan uluslararası satranç ustası İngiliz Nigel Povah, o dönemlerde revaçta olan modern savunma hamlelerine karşı bir oyun tasarlamak ister. Henüz üçüncü hamleden rakibini sıkıştırmak isteyen Povah, vezirini erkenden oyuna süreceği bir hamleyi arkadaşı Ken Coates'e gösterdiğinde sarkastik bir hava içerisinde "Bu hamle işe yararsa ben de maymunun kıçıyım" cevabını alır. Ancak hamle iş yapar ve Coates'in bu tepkisi satranç literatürüne geçer. Demek ki neymiş; satranç şakaya gelmezmiş…