Ne Onunla Ne Onsuz

Everton, geçen yılın sonunda forma göğüs sponsoru Cazoo* ile iki yıllık birlikteliğini sonlandıracağını açıklamıştı. Ondan altı ay sonra -bu yılın haziran ayında- yeni sponsorun bir bahis şirketi olduğu açıklandı. Yeni anlaşma ile Everton, kulüp tarihinin rekorunu kırıyordu. Yıllık 10 milyon sterlin gelir elde edecek olan Merseyside kulübü, bu yaz bahis şirketleriyle forma göğüs sponsorluğu anlaşmasına imza atan üç Premier Lig kulübünden** biriydi.

Bahis -Everton örneğinde olduğu gibi- kulüplerin gelirlerine yön veren, profesyonel sporun vazgeçilmez aktörlerinden biri haline geldi. Kulüpler ve liglerle bahis şirketleri arasındaki ilişkiler arttı. Bu durum bir sürü tartışmayı da beraberinde getirdi. Günümüzde hâlâ, bahsin profesyonel spor içindeki konumunun ne olması gerektiği tartışılıyor. UEFA Şampiyonlar Ligi'yle birlikte, bahis şirketlerinin ağırlığını yıllardır hissettiremediği iki önemli organizasyondan biri olan Premier Lig, son 10 yılda bu şirketlerin büyük yatırımlar yaptığı mecralardan biri oldu.

2002-03 sezonunda Fulham ile birlikte Premier Lig'e adım atan bahis sektörü, bugün artık ligin en önemli mali kaynaklarından biri. Öyle ki bu sezon Premier Lig'de mücadele eden 20 kulübün yarısının forma göğüs sponsoru bahis şirketleri. Hatta artık her kulübün bir bahis şirketiyle sponsorluk ilişkisi içerisinde olması doğal bir hal aldı. 2002 yazında dünyanın en popüler futbol organizasyonuna adım atan bahis şirketleri, 2009-10 sezonundan itibaren Premier Lig'deki ağırlıklarını artırmaya başladı. 2009-10'da 20 kulüpten yedisi bu hususta bahis şirketleriyle işbirliği yaparken, 2013-14 sezonunda İngiliz profesyonel futbol liglerinde mücadele eden kulüplerin 21'inin sponsoru bahis sektörünün aktörleriydi.

Set Çekme Girişimleri

Sadece kulüplerin değil, İngiliz Futbol Ligi'nin (EFL) en büyük mali destekçisi de bir bahis şirketi. Söz konusu sponsordan yıllık 40 milyon sterlin gelir elde eden EFL'in, hatırı sayılır bir kazanç sağladığı sektöre karşı mesafeli olması zor görünüyor. Bahis, Ada'daki hâkimiyetini sadece ligler çerçevesinde sürdürmüyor, spor yayıncılığında da reklamlarla ağırlığını hissettiriyor. 2018 Dünya Kupası'nın BBC ile birlikte İngiltere'deki iki yayıncısından biri olan ITV, turnuva boyunca en fazla reklam süresini bahis sektörlerine ayırdı. Reklamların toplam süresi 90 dakikayı buldu.

Yeni müşterilere ulaşmayı amaçlayan kurumlar, dünyanın dört bir köşesinde yayımlanan spor müsabakaları aracılığıyla bu hedeflerini gerçekleştiriyor. Glasgow Üniversitesi'nin bir araştırmasına göre, bir spor karşılaşmasında bahisle ilgili logolar 700'den fazla kez gösterilebiliyor. Reklamların toplumda var olan bahis bağımlılığı problemini artırdığını ifade edenler, gösterilen reklamların kısıtlanması gerektiğine inanıyor. Hükümet ise yaptığı araştırmada reklama maruz kalmayla bahis oynama sorunu arasında nedensel bir bağlantı kurulmadığını belirtmişti. Buna karşın 2019'da bahis şirketlerinin spor müsabakaları öncesi, sırası ve sonrasında reklamlarının yayımlanması yasaklandı. Böylece çevrimiçi (online) bahis şirketleri katı kısıtlamalarla karşılaştı.

Bahis şirketleri bu kısıtlamaları, EFL'e sponsor olmak gibi, profesyonel spor organizasyonları üzerinden kendilerini meşrulaştırma yoluyla aşıyorlar. Bunun için de sponsorluk anlaşmaları vasıtasıyla büyük meblağlar ödemekten çekinmiyorlar.

İngiltere'nin Kültür, Medya ve Spor Departmanı, Aralık 2020'den bu yana dijital çağa uygun olduklarından emin olmak amacıyla, bahis yasaları üzerinde son 15 yıldaki en kapsamlı incelemeyi başlattı. Çevrimiçi bahis oynayanlar için bahis limitlerini daha iyi koruma ve bahis reklamları üzerine inceleme yaptı. Bahis mevzuatının gözden geçirilmesinin bir parçası olarak 'White Paper' adı verilen bir belge yayımlanacaktı. Belgenin yayımlanması daha önce üç kez ertelenmişti.

Premier Lig yönetimi, geçtiğimiz temmuz ayında -hükümetin potansiyel müdahalesinden önce- kulüplerin bahis şirketlerinin forma göğüs sponsorluğuna gönüllü olarak yasak getirilmesi konusunda oylamaya gitmelerini istedi. Böylece belki de lig ve sosyal medyanın yanı sıra saha içi reklamlara da bahis yasağı getirilmesini isteyenlerin sesleri kesilebilecekti. Ancak Premier Lig kulüplerinin bu kararın ardından senelik beş ile on milyon sterlin arasında gelir kaybına uğrayacağı tahmin ediliyordu. Bu kararda -diğerlerinde olduğu gibi- 20 kulüpten 14'ünün oyu gerekiyordu. O esnada The Times gazetesi, Premier Lig kulüplerinin yasak yönünde olumlu karar alacağını haber yaptı. Buna karşın Boris Johnson'ın istifası gerekçe gösterilerek White Paper'ın açıklanması dördüncü kez ertelenirken, kulüpler de oylamayı erteledi. Yaz aylarında bahis şirketleriyle forma göğüs sponsorluğu anlaşmasına imza atan Everton, Fulham ve Bournemouth süreçten kârlı çıktı.

Bağımlılık

Nüfusun yüzde 5,6'sının bahis oynadığı İngiltere'de yakınlarını bahis borçları nedeniyle kaybedenler ise hem hükümetin hem de Premier Lig kulüplerinin aldığı karara tepki gösterdi. Sadece futbolseverler değil, İngiliz futbolunda önemli yeri bulunan futbolculardan da bahsin olumsuz etkileriyle karşılaşanlar vardı. Eski Arsenal'lı Paul Merson, geçen sene The Guardian'a verdiği röportajda, bahis nedeniyle 7 milyon sterlinden fazla para kaybettiğini açıklamıştı. İngiliz futbolunun ikonik kalecilerinden Peter Shilton da Daily Mail'le yaptığı söyleşide hayatının 40 yılını bahis bağımlılığıyla geçirdiğini anlatmıştı. Bahis karşıtlarının bekledikleri adımlar atılmasa da bu aydan itibaren 18 yaşından küçüklere hitap edecek ünlü isimlerin reklamlarda yer almasına izin verilmeyecek. Zira bahis şirketleri bugünlerde Alan Shearer, Jose Mourinho, Harry Redknapp gibi popüler figürleri reklam yüzü olarak kullanıyor.

Sürekli ve Her Yerde Büyüme

Bahis, sadece spor endüstrisinin önde geldiği ülkelerde etkili değil. 2018 Dünya Kupası'nda Hırvatistan finale kadar yükselirken ülkede çevrimiçi bahis oynama oranı yüzde 100 oranında artmıştı. Ülkedeki futbol liginin isim hakları bir bahis şirketi tarafından yıllık 1 milyon 500 bin euro'ya alındı. Dünyada spor bahis sektörünün büyüklüğü 2020'de 173 milyar dolarken 2021'de 194 milyar 630 milyon dolara ulaştı. Bu sene 231 milyar 330 milyon dolara ulaşması bekleniyor. Geçen sene çevrimiçi bahis 69 milyar 500 milyon dolar büyüklüğe ulaştı. Bu rakamın 2028'de 114 milyar dolar olacağı tahmin ediliyor. Dünyanın önde gelen üç bahis şirketinin marka değeri ise üç milyar doları geçiyor.

ABD'de Durum Ne?

Spor endüstrisinin merkezi olan ABD'de ise geçen sene spor bahislerinden elde edilen toplam gelir 4 milyar 330 milyon dolara ulaştı. 2018'de bu meblağ sadece 430 milyondu. Sport Illustrated, Eylül 2021 sayısını sporda bahse ayırmıştı. ABD'de spor bahsinin her eyalette yasal olmadığına dikkat çekmişlerdi. Kaliforniya, Teksas, Florida gibi ülkenin büyük eyaletlerinde yasal olmayan bahis, aralarında New York ve Colorado'nun da bulunduğu 20 eyalette ise yasal. Sekiz eyalette yasal olan spor bahsi henüz pratikte işlerlik kazanmamış durumda. ABD'de çevrimiçi bahis oynayan kişi sayısının 2022'de 19 milyona, 2023'te ise 23 milyon 100 bine çıkması bekleniyor. Her eyalette yasal olmasa da ABD'lilerin sporda bahse olan ilgisinin artmasına ilişkin en büyük örnek, bu sene oynanan Super Bowl'du. Karşılaşma öncesinde şampiyonluk için oynanan bahsin toplam değeri 7 milyar 600 milyon dolara ulaştı. Tam 31 milyon 500 bin kişi, Super Bowl'a bahis oynamıştı. Bir önceki seneye göre yatırılan para miktarı yüzde 78, bahis oynayan kişi sayısı da yüzde 35 oranında artmıştı. Ulusal Ticaret Grubu CEO'su Bill Miller, ABD'lilerin yasal spor bahisleriyle çok da ilgilenmediğini söylerken ülke genelinde yasal seçeneklerin artmasının taraftarı, oyunu ve bahislerin bütünlüğünü koruduğuna, yasadışı operatörleriyse oyunun dışına ittiğine dikkat çekiyordu. Haziran 2022 itibarıyla bahis sektöründe çalışanların sayısı 244 bin 75'e ulaştı.

Sporun Aktörleri de Bahis Oynuyor

Bahis sektörü, spor endüstrisine ekonomik anlamda kaynak sağlayarak kendini gösterse de oyuna yaptığı olumsuz etkiler de söz konusu. İngiliz futbolcu Daniel Sturridge, bahis kurallarını ihlal ettiği için İngiltere Futbol Federasyonu tarafından dört ay futboldan menedilmişti. Sturridge, bahis oynamadığını iddia etse de aldığı ceza nedeniyle Trabzonspor ile olan sözleşmesi karşılıklı anlaşmayla feshedilmişti. Spor tarihinin en büyük skandallarından biri de bahis nedeniyle yaşanmıştı. 1994-2007 yılları arasında NBA'de hakemlik yapan Tim Donaghy, kumar bağımlığı nedeniyle içine girdiği borç çıkmazından bahis oynayarak kurtulmaya çalışmıştı. Kariyerinin son döneminde maçlarda verdiği tartışmalı kararlarla dikkat çeken Donaghy, FBI tarafından yakalandıktan sonra 15 ay hapis cezası almıştı.

Sınırlama Mümkün mü?

İngiltere ya da ABD kadar öne çıkmasa da bahis sektörünün sporda etkin olduğu ülkelerden biri de İspanya. La Liga ve bir alt ligde yer alan 42 kulüpten 30'unun sponsorları arasında bahis şirketleri bulunuyor. 2019'da 185 milyon 400 bin euro'luk vergi katkısı bulunan bahis sektöründe 84 bin kişinin istihdam edildiği ülke, bununla birlikte sektöre yönelik ciddi yaptırımlarla dikkat çekiyor. Kasım 2020'de bahis şirketlerinin kulüplere sponsor olmasına izin veren, forma göğüs ve kol sponsoru olmasına ise yasak getiren bir yasa çıkarıldı. O dönemde La Liga'da yer alan altı kulübün forma göğüs sponsoru bahis şirketleriydi. Kulüplerin bahis şirketleriyle olan anlaşmaları nedeniyle yasanın 2021-22 sezonu bitiminde yürürlüğe girmesine karar verildi.

İspanya'da çıkarılan yasaya yüksek sesli tepkiler de geldi. La Liga Başkanı Javier Tebas, bahsin yasal olduğu bir ülkede reklamının yasak olmasının çelişki yarattığını dile getirirken; yasağın, kulüplerin gelir elde etme potansiyelini azaltacağı ve rekabet gücünü düşüreceği ifade ediliyor. Kararın, büyük kulüplerden daha çok küçük kulüpler üzerinde olumsuz etkide bulunacağı da çıkarılan yasaya karşı geliştirilen bir başka argüman. Televizyon yayın haklarından hatırı sayılır gelirler kazanan ve Şampiyonlar Ligi'nde mücadele eden kulüpler, bahis sponsorluklarının yasaklanması/ kısıtlanması gibi önlemlerden daha az etkileniyor. Tüketici İlişkilerinden Sorumlu Devlet Bakanı Alberto Garzon ise futbolun bahis şirketleriyle yakın ilişki kurmasının bahsi normalleştirdiğini düşünüyor. İspanya'da son dört yılda 18-25 yaş arası kişilerde bahis oynama oranının yüzde 11 oranında arttığı biliniyor. Buna karşın nüfusun yüzde 0,5'inden azının bahis bağımlılığıyla karşı karşıya olduğu da söyleniyor.

Bahis, günümüzde spor endüstrisinin reddedemeyeceği aktörler arasında yer alıyor. Görünürlüğü ve bilinirliği kontrol altına alınmaya çalışılıyor. Ancak buna karşın popüler spor dallarında yer alan organizasyonların yaşamalarını sağlayacak gelir desteğinde bulunması, bahis şirketlerinin oyunun dışına çıkarılmasını imkânsız kılıyor. Etik olup olmadığı yıllardır tartışılan ve tartışılmaya da devam edecek olan bahis sektörünün spordaki etkinliğinin artmaya devam edeceğiyse yadsınamaz bir gerçek.

*: İkinci el araba satış platformu

**: Diğer takımlar Fulham ve Bournemouth