2K

Spor tarihindeki pek az rekabette birbirine her açıdan zıt iki isim çekişir. 1980'lerin başında filizlenen Garry Kasparov-Anatoly Karpov rekabeti de dünyada satrancı çok daha bilinir kıldı. Onların gelişiyle birlikte, 1970'lerin kısa süren Bobby Fischer hummasının yerini çok daha uzun soluklu '2K Rekabeti' alacaktı.

Bu ikilinin karşıtlıkları, geçmişleriyle başlar. Karpov, örnek Sovyet-Rus vatandaşıdır; Kasparov'un ailesi çok kültürlüdür. Karpov, Sovyet satrancının Bobby Fischer'a kaptırdığı dünya şampiyonluğu unvanını hükmen de olsa kazanarak geri almasıyla tarihe geçmişti. Sonra da Sovyetler Birliği'nden İsviçre'ye iltica eden ve istenmeyen adam haline gelen Viktor Korçnoy'a karşı unvanını korudu. Bu nedenle rejimin kahramanıydı ve arkasında büyük siyasi destek vardı. Ermeni bir anneyle Yahudi bir babanın Bakülü evlatları Kasparov'un önüneyse ilk günden bazı engeller çıkarıldı. Olgun ve makbul şampiyon Karpov; siyasi görüşleri, uzun favorileri ve deri ceketiyle asi bir görüntü çizen genç Kasparov'a yeğdi. Hoş, Kasparov da tamamen yalnız değildi. Kimi zor anlarında arkasında Haydar Aliyev'i bulacaktı.

İkilinin satranç stilleri de zıttı. Karpov, stratejik inceliklerin ustası ve bir oyunsonu virtüözüydü. Oynamayı analiz etmekten daha çok seviyordu. Kasparov ise agresif ve enerjik bir stile sahipti; açılışlarda yeni fikir ve planlar bulmak kariyeri boyunca alametifarikalarından biriydi. Bu nedenle Sovyet Satranç Okulu'nun ilk dünya şampiyonu, katı disipliniyle bilinen Mihail Botvinnik, 1960'larda çocuk yaşta tanıştığı Karpov'da hiçbir satranç geleceği görmezken 1973'te tanıştığı Kasparov'u hemen kanatları altına almıştı.

Tarihte hiçbir şampiyon Kasparov ve Karpov kadar yoğun ve uzun süreli bir çekişmeye tutuşmamıştı. 1984-1990 yılları arasında, beş dünya şampiyonluğu unvan maçı oynandı. Kasparov 21, Karpov 19 oyun kazandı. 104 oyun berabere bitti. Eğer bugün Kasparov, satranç tarihinin en büyük isimlerinden biri kabul ediliyorsa, bunda Karpov ile giriştiği rekabetin etkisi büyüktür. Kasparov, Karpov'un çıkardığı zorluklarla baş ederken kendisini hızla geliştirir.

Maraton

Eylül 1984'te başlayıp Şubat 1985'te biten, Moskova'daki meşhur Sütunlar Salonu'nda oynanan ilk Kasparov-Karpov maçı, bu rekabete rengini veren mücadeledir. Beraberlikler hariç ilk altı oyunu kazanan taraf, galip ve dünya şampiyonu ilan edilecekti. Beş aylık bu satranç maratonuna, tarihteki en uzun süren dünya satranç şampiyonluğu maçına, tam 48 oyun sığmıştır.

Maçın hikâyesi, bugünlerde gündemdeki Netflix yapımı Queen's Gambit dizisindeki Vasily Borgov-Elizabeth Harmon rekabetine kısmen benziyor. Dizide Harmon'un önlenemez yükselişi, Borgov tarafından sert bir şekilde durdurulur. Karpov da Kasparov'u tam olarak böyle durdurmuştu. Dokuzuncu oyun sonunda Karpov, Kasparov karşısında 4-0 öne geçti. Kasparov'un agresif stili âdeta Karpov duvarına toslamış gibiydi. Karpov, oyunsonu tekniğiyle Kasparov'a üstünlük sağlamıştı ve o noktada, Kasparov maçı 6-0 kaybetmek gibi büyük bir felaketi önlemek için stratejisini değiştirdi. Değiştirdiği stratejiyle Kasparov, deneyimli rakibine karşı Karpov'un açılışlarını seçmeye, Karpov gibi oynamaya başladı ve ortaya gergin, ilk başta sıkıcı bir beraberlik serisi çıktı. Kasparov oyunları pek de zorlamadan beraberlik teklifleri yapıyor, sabırla rakibinin hatasını bekleyen Karpov da bu teklifleri kabul ediyordu. O anlarda dünya Kasparov'un bu değişikliğinin tek amacının kaçınılmaz yenilgiyi geciktirmek olduğunu düşündü. Oysa Kasparov yavaş yavaş özgüven depoluyor, tecrübeli Karpov'la güreş tutmayı öğreniyordu. 17 oyunluk bir beraberlik serisinin sonunda 27. oyunda Karpov yine kazanınca skor 5-0'a geldi. Buna rağmen, uçurumun kenarındaki Kasparov daha rahattı. Karpov ise maç uzadıkça yoruluyor ve geriliyordu.

Nihayet 32. oyunda Kasparov, Karpov'a karşı sadece o maçtaki değil hayatındaki ilk galibiyetini aldı. Elizabeth Harmon-Vasily Borgov'un rekabeti bu ilk galibiyetle biter, oysa Kasparov-Karpov rekabeti daha yeni kızışıyordu. 14 oyunluk yeni bir beraberlik serisinin ardından Kasparov, 47 ve 48. oyunları üst üste kazanıp skoru 5-3'e getirdi. Bu sırada artık maç beşinci ayına giriyor, karşılaşmanın oynandığı salonda yapılması planlanan etkinlikler bitmeyen maç yüzünden iptal ediliyordu. En sonunda, FIDE Başkanı Florencio Campomanes dinamikleri hâlâ tam olarak bilinmeyen bir kararla, şüphesiz Sovyet yetkililerin de onayıyla, herhangi bir sonuç ilan etmeden maçı durdurdu! Bu karara her iki oyuncu da itiraz etti. Karpov, önde olsa da tükeniyordu. On kilo vermiş, epey zayıf düşmüştü. Kaybetmenin eşiğinden dönen Kasparov ise tam rüzgârı arkasına almışken verilen bu kararı şov olarak niteleyip şiddetle protesto etti. Kasparov-Karpov rekabeti, en çok da bu yarım kalan maçla şekillendi.

Değişim Rüzgârları

Maçın durdurulmasından kısa süre sonra Mihail Gorbaçov, SSCB'nin yeni lideri oldu. Gorbaçov, glasnost (açıklık) ve perestroyka (yeniden yapılanma) sözcükleriyle özdeşleşen reformcu politikalarla yeni bir dönem başlatma iddiasındaydı. Kasparov da bu politikaların destekçisi, değişimin satranç dünyasındaki çocuğuydu. Karpov ise eski Sovyet nomenklaturasının temsilcisi gibi yansıtılıyordu. Kasparov-Karpov rekabeti 1980'lerde SSCB'deki değişim dalgası ve Soğuk Savaş'ın çözülme süreciyle özdeşleşmişti.

Eylül 1985'te başlayan ikinci Kasparov-Karpov maçı, nihayetlenebilmesi için 24 oyunla sınırlandırıldı. Maçın 12-12 bitmesi halinde şampiyonluk Karpov'da kalacaktı. Karpov'un kaybetse bile bir rövanş maçı hakkı vardı. Tecrübeli şampiyonun ayrıcalıkları bunlarla kalmıyordu. O rövanş maçını kaybettiğinde dahi, sonraki 'Adaylar Maçları'na normalde olduğu gibi son sekizden değil, finalden dahil olacaktı.

İkinci Kasparov-Karpov maçının açılışına gelen SSCB Dışişleri Bakanı Eduard Shevardnadze'nin makbul şampiyon Karpov yerine Kasparov'un elini tutması, Kasparov'un hem masabaşında hem masa dışında değişen talihinin habercisiydi. Kasparov satranç anlamında olgunlaşmış, genç ve sürekli saldırmaya çalışan ateşli bir delikanlıdan daha evrensel oynayan, soğukkanlı bir adama dönüşmüştü. Maçın ikinci yarısında ağırlığını koyarak 19. oyunun sonunda 4-2 öne geçti. Devamında Karpov farkı bire indirdi. Kasparov, 23. oyunu berabere yapıp son oyunu da kazanarak skoru 13-11'e getirdi ve dünya şampiyonu oldu. Sovyetler Birliği, hatta tüm dünya, Karpovcular ve Kasparovcular olarak ikiye ayrılmıştı. Rövanş maçının ilk yarısı Londra'da, ikinci yarısı Leningrad'da (bugünkü St. Petersburg) oynandı. İki Sovyet şampiyon, ilk kez SSCB toprakları dışında unvan maçı yaptılar. Kasparov 9,5-6,5 önde giderken eşine az rastlanır bir krize girerek üç oyun üst üste kaybetti. Ne var ki yine kritik anda bir oyun daha kazandı. Maçı da 12,5-11,5 önde tamamlayıp unvanını korudu.

Karpov 1987'deki Adaylar Finali'nde Andrey Sokolov'u rahatça 7,5-3,5 yenince, 2K yeniden zirvede buluştu. Dördüncü Kasparov-Karpov maçının adresi Sevilla'ydı. Kasparov, maçtan önce bu kez daha temiz kazanacağı konusunda gazetecilere iddialı demeçler verdi. Ne var ki 23. oyunu kaybedip 12-11 geri düştü. Unvanını korumasının tek yolu son oyunu kazanmasıydı. Kasparov, bir kez daha zoru başararak son oyunda Karpov'u alt etti. Maçı 12-12 bitirip unvanını ikinci kez korudu. Artık tartışmasız dünya şampiyonuydu.

Son Bir Şarkı

2K maçları, asparagas haberler, parapsikologlar, hatta tarafların yardımcılarının diğer tarafa bilgi sızdırma şüphesi gibi inanılmaz hikâyeciklerle doludur. Ne var ki bunların hiçbiri, ulaşılan satranç seviyesinin önüne geçemez. Bu iki satranç devi, unutulmaz oyunları, açılışlardaki hazırlıklarıyla modern satranca yön verdiler. Bir kuşak, sadece 1987'de oynadıkları İspanya'da değil, dünyanın her köşesinde oyunu bu iki satranç devinin rekabetiyle sevdi.

1990'da ilk yarısı New York'ta, ikinci yarısı Lyon'da oynanan Kasparov-Karpov maçı beşinci ve aralarındaki son dünya şampiyonluğu unvan maçıydı. Kasparov, son bölüme iki farkla önde girdiyse de Karpov tıpkı beş yıl önceki gibi 23. oyunu yine kazandı. Kasparov, son oyunda galip konumdayken beraberlik önerdi, Karpov da mecburen kabul etti. Böylece 1990 maçı da Kasparov'un 12,5-11,5 zaferiyle sona erdi. Bu maç hem masabaşında hem de masa dışında biraz daha sönük geçti.

SSCB'nin dağılması ve Soğuk Savaş'ın bitişiyle 1980'lerin iki kutuplu dünyasından 1990'ların çok kutuplu dünyasına geçildi. Satranç evreninin zirvesindeki dengeler de bu yönde değişti. 2K'nın seksenlerde kurduğu mutlak hâkimiyet, İngiliz Nigel Short'un 1992'de Anatoly Karpov'u yenmesiyle sona erdi. Garry Kasparov'un tartışmasız bir numara olduğu bu dönemde, iki numaranın adayları Vladimir Kramnik, Viswanathan Anand, Vassily Ivanchuk, Alexei Shirov gibi isimlerdi. Efsane bir numara, 2005'te emekliliğini açıkladı.

Garry Kasparov, siyasete atılıp Rusya'da 2007'de tutuklandığında eski ezeli rakibi Anatoly Karpov onu hapishanede ziyaret etmek istedi ama yetkililer izin vermedi. 2009'da iki emekli satranç devi son bir özel maç daha yaptılar fakat Kasparov'un rahatça kazandığı bu maç daha çok, konser sonrası iki üstadın sahneye ısrarlar üzerine 'bis yapmak' için çıkması gibiydi.